Każdy głos jest wyjątkowy i jedyny w swoim rodzaju. Głos ludzki wykorzystywany jest jako instrument w komunikacji interpersonalnej, czyli między co najmniej dwiema osobami w celu wzajemnego przekazania myśli, postaw, uczuć. To dzięki niemu możemy rozmawiać, komunikować się z innymi ludźmi i śpiewać.
Aparat mowy składa się z trzech grup narządów:
- aparatu oddechowego,
- aparatu artykulacyjnego,
- aparatu fonacyjnego.
Każda z powyżej wymienionych grup ma wpływ na to, jak brzmimy, jaką mamy barwę głosu oraz na to, w jaki sposób inni mogą zrozumieć nasze wypowiedzi. Nasze płuca, przepona, oskrzela i tchawica pobudzają wydychanym powietrzem struny głosowe, aby w ten sposób ukształtowany dźwięk, czyli drgania cząsteczek powietrza trafił do jamy nosowej, gardłowej i ustnej, skąd głos wydobywa się na zewnątrz. To dzięki temu procesowi inni mogą nas usłyszeć.
Prawidłowy sposób tworzenia głosu warunkuje właściwa higiena. Polega ona między innymi na tworzeniu głosu o odpowiednim nastawieniu i natężeniu. Spełnienie tego warunku wymaga jednak dostatecznie cichego otoczenia, w którym przebywamy i pracujemy.
Głos w warunkach prawidłowych powinien być tworzony bez wysiłku, swobodnie z miękkim nastawieniem, to znaczy fałdy głosowe powinny zacząć zwierać się w chwili, gdy dociera do nich powietrze z płuc. Natomiast jeśli zwierają się zbyt wcześnie i za silnie to głos ma twarde nastawienie i robi wrażenie tworzonego z wysiłkiem. Gdy fałdy głosowe zwierają się zbyt późno i są osłabione, głos ma nastawienie chuchające, całkowicie przykryte szmerem.
Co jest przyczyną problemów z głosem?
Problemy z głosem pojawiają się w wyniku wirusowych lub bakteryjnych infekcji gardła i krtani oraz poprzez uleganie złym przyzwyczajeniom. Dotyczy to osób, które mówią zbyt głośno lub używają głosu w nieodpowiedni sposób. Kłopoty z prawidłową emisją głosu wywołuje:
- niewłaściwe nawilżenie powietrza,
- długotrwałe przeciążanie krtani,
- mówienie w hałaśliwym otoczeniu,
- nawyk głośnego mówienia,
- niewłaściwe posługiwanie się głosem,
- infekcje górnych dróg oddechowych (ból gardła, kaszel, chrypka),
- używki: palenie papierosów, nadużywanie alkoholu,
- niekorzystne cechy osobowości (czynniki psychosomatyczne), takie jak konfliktowość i nerwowość,
- długotrwały stres
- wykonywany zawód np. nauczyciele, wokaliści, aktorzy, telemarketerzy, sprzedawcy,
- choroby neurologiczne,
- starzenie się,
- zmęczenie/niewyspanie.
Jakie są choroby strun głosowych?
Wyróżniamy cztery choroby strun głosowych: afonię, dysfonię, zapalenie krtani oraz guzki śpiewacze/głosowe. Najczęstszymi patologiami są chrypka – dysfonia oraz bezgłos – afonia.
- Afonia, czyli bezgłos jest zaburzeniem, które może wynikać z przyczyn czynnościowych, są to problemy natury psychicznej lub organicznych wynikający zwykle z niedowładu mięśni krtani, które w następstwie oddziaływania czynników chorobotwórczych stają się zwiotczałe i osłabione. Wpływa to na pracę strun głosowych. W fazie wydechu nie dochodzi do ich napięcia, a pozostając w stałym oddaleniu od siebie, nie mogą wytworzyć dźwięku, nawet pomimo podejmowania licznych prób fonacyjnych.
Przyczyny bezgłosu / afonii:
Czynnościowe:
- nerwica,
- histeria,
- trauma,
- długotrwałe napięcie psychiczne,
- zaburzenia osobowości,
- silny stres,
- depresja.
Organiczne
- zaburzenia neurologiczne
- mechaniczne urazy krtani,
- zapalenie krtani,
- rak krtani,
- choroby mięśni,
- wady wrodzone krtani.
2. Dysfonia to zmiany charakteru głosu. Może stać się on szorstki, niewyraźny, ochrypły, niższy, bezdźwięczny. Przy dłuższym mówieniu może wystąpić zanik głosu. Objawia się uczuciem suchości i drapania w gardle, potrzebą częstego pochrząkiwania i nawet bólem. Powoduje ją na gromadzenie śluzu na więzadłach głosowych. Dysfonia jest to częsty objaw towarzyszący chorobom takim jak zapalenie krtani/nagłośni czy zmian anatomicznych w okolicach krtani. Podczas chorób ogólnoustrojowych także mogą pojawić się zaniki głosu lub jego utrata. Są to choroby reumatyczne, dna moczanowa czy toczeniu rumieniowatym. Jeśli nasze struny głosowe zostaną narażone na drażniące czynniki w postaci dymu papierosowego, pyłów czy gazów, to również może wystąpić dysfonia.
3. Zapalenie krtani, jest to stan zapalny górnego odcinka dróg oddechowych odpowiedzialnego za wydawanie dźwięków. Przyczyną zapalenia krtani jest wysuszenie błony śluzowej np. poprzez picie zimnych napojów oraz wirusowa infekcja zapalna gardła, a jej objawy to nieżyt nosa, suchy kaszel, zapalenie spojówek, chrypka lub drapanie w gardle. Na zapalenie krtani narażone są osoby palące papierosy, alergicy, osoby, które nadwyrężają głos (mówią podniesionym głosem, krzyczą, śpiewają), również czynnikami ryzyka rozwoju zapalenia krtani są infekcję układu oddechowego, jak przeziębienie, zapalenie zatok, zapalenie oskrzeli.
4. Guzki śpiewacze/głosowe, znane także jako guzki krzykaczy, to małe, okrągłe twory, które rozwijają się na strunach głosowych. Wyróżniamy się dwa rodzaje guzków głosowych – miękkie i twarde. Miękkie pojawiają się w początkowej fazie rozwoju choroby i ustępują po ograniczeniu wysiłku głosowego, ale nieleczone zamieniają się w guzki twarde, które wymagają interwencji chirurgicznej. Przyczyną powstawania guzków śpiewaczych jest m.in. emisja zbyt wysokich dźwięków. Jednak głównym czynnikiem odpowiedzialnym za rozwój guzków głosowych jest nadmierne forsowanie głosu o dużym natężeniu, mowa i śpiew w nieodpowiednich warunkach środowiskowych. Guzki głosowe zwykle rozwijają się u osób, których głos jest narzędziem pracy, najczęściej u nauczycieli i śpiewaków, mogą wystąpić także u krzykliwych dzieci.
Czynnikami ryzyka powstania tego rodzaju zmian są ostre i przewlekłe stany zapalne krtani, zmiany alergiczne, hormonalne i palenie papierosów.
Co zrobić, aby zachować swój głos w jak najlepszej kondycji?
Osoby pracujące głosem narażone są na wystąpienie problemów głosowych spowodowanych nadmiernymi napięciami mięśni wokół krtani i szyi. Mięśnie okolicy krtani są za bardzo napięte podczas mówienia, a głos nie może swobodnie wydostawać się na zewnątrz. Wtedy fałdy głosowe są przeciążone i może prowadzić to do ich mechanicznych urazów i powstawania zmian organicznych w krtani.
Oto kilka wskazówek jak dbać o swój głos:
- Nawadniaj organizm – pij około 2,5 litra wody dziennie.
- Popijaj wodę podczas mówienia.
- Dbaj o odpowiednią ilość snu:
-dziecko w wieku 3-5 lat powinno spać od 10 do 13 godzin,
-dziecko w wieku szkolnym od 9 do 11 godzin,
-osoba dorosła od 7 do 9 godzin.
- Odpręż się przed mówienie – zadbaj o rozluźnienie mięśni twarzy, szyi, ramion oraz tułowia.
- Oddychaj przez nos – pomoże to zwilżać powietrze, zanim dotrze ono do strun głosowych.
- Oszczędzaj głos podczas infekcji górnych dróg oddechowych.
- Unikaj krzyku.
- Dbaj o sprawność fizyczną i dobrą kondycję całego organizmu.
- Jedz zdrowo – polecam dietę bogatą w pełne ziarna, owoce i warzywa. Te pokarmy zawierają witaminy A, E i C. Pomagają zachować odpowiednio nawilżoną błonę śluzową gardła i krtani.
- Ogranicz spożywanie zimnych i gazowanych napojów.
- Staraj się nie pochrząkiwać i pokasływać.
- Po większym wysiłku głosowym zrób sobie przerwę.
- Unikaj mówienia i śpiewania na zimnym powietrzu.
- Dbaj o prawidłową artykulację – podczas mówienia wykonuj swobodne ruchy żuchwy.
- Unikaj używania głosu w hałaśliwych pomieszczeniach.
- Dbaj o prawidłowy mikroklimat pomieszczenia -utrzymuj odpowiednią wilgotność, temperaturę, unikaj zapylenia i przeciągów.
- Codziennie wykonuj poranną jogę twarzy.
Zachęcam do obejrzenia siódmego odcinka Mówi Aga z cyklu logopedyczne czwartki, w którym pokazuję jak wykonać poranną jogę twarzy:
Poranna Joga Twarzy – Siódmy Odcinek Mówi Aga na Facebook’u
Poranna Joga Twarzy – Siódmy Odcinek Mówi Aga na Youtube
Pamiętaj: Nasz głos potrzebuje aż 3 godziny, żeby się obudzić!
Profilaktyka powinna mieć indywidualnych charakter, dostosowany do Waszych potrzeb. Jeżeli zauważycie objawy chorobowe głosu, skonsultujcie się z foniatrą, laryngologiem, audiologiem.
Pracą nad emisją głosu, nauką prawidłowego toru oddechowego, higieną głosu i terapią zajmują się logopedzi.
Bibliografia:
Kacprzak A., (2020). Głos jak dzwon. Trening głosu krok po kroku. Zimnodół: Wydawnictwo Vox Ana Anna Kacprzak.
Tarasiewicz B., (2020). Mówię i śpiewam świadomie. Podręcznik do nauki emisji głosu. Kraków: Wydawnictwo Universitas.
Walencik-Topiłko A., (2017). Głos jako narzędzie materiały do ćwiczeń emisji głosu dla osób pracujących głosem i nad głosem. Gdańsk: Grupa Wydawnicza Harmonia.
Zielińska H., (2012). Kształcenie głosu, wyd. IV. Lublin: Wydawnictwo Muzyczne Polihymnia.
